Felsefenin Müslümanlar arasında tanınmasında
ve benimsenmesinde büyük görevler yapmış olan Türk filozoflarının ve
siyasetbilimcilerinden Fârâbî'nin, fizik konusunda dikkatleri çeken en
önemli çalışması, Boşluk Üzerine adını verdiği makalesidir. Fârâbî'nin bu
yapıtı incelendiğinde, diğer Aristotelesçiler gibi, boşluğu kabul
etmediği anlaşılmaktadır.
Fârâbî'ye göre, eğer bir tas, içi su dolu olan bir kaba, ağzı
aşağıya gelecek biçimde batırılacak olursa, tasın içine hiç su
girmediği görülür; çünkü hava bir cisimdir ve kabın tamamını
doldurduğundan suyun içeri girmesini engellemektedir. Buna karşılık
eğer, bir şişe ağzından bir miktar hava emildikten sonra suya
batırılacak olursa, suyun şişenin içinde yükseldiği görülür. Öyleyse
doğada boşluk yoktur.
Ancak, Fârâbî'ye göre ikinci deneyde, suyun şişe içerisinde
yukarıya doğru yükselmesini Aristoteles fiziği ile açıklamak olanaklı
değildir. Çünkü Aristoteles suyun hareketinin doğal yerine doğru, yani
aşağıya doğru olması gerektiğini söylemiştir. Boşluk da olanaksız
olduğuna göre, bu olgu nasıl açıklanacaktır? Bu durumda Aristoteles
fiziğinin yetersizliğine dikkat çeken Fârâbî, hem boşluğun varlığını
kabul etmeyen ve hem de bu olguyu açıklayabilen yeni bir varsayım
oluşturmaya çalışmıştır. Bunun için iki ilke kabul eder:
1. Hava esnektir ve bulunduğu mekanın tamamını doldurur; yani bir
kapta bulunan havanın yarısını tahliye edersek, geriye kalan hava yine
kabın her tarafını dolduracaktır. Bunun için kapta hiç bir zaman boşluk
oluşmaz.
2. Hava ve su arasında bir komşuluk ilişkisi vardır ve nerede hava
biterse orada su başlar.
Fârâbî, işte bu iki ilkenin ışığı altında, suyun şişenin içinde
yükselmesinin, boşluğu doldurmak istemesi nedeniyle değil, kap içindeki
havanın doğal hacmine dönmesi sırasında, hava ile su arasındaki
komşuluk ilişkisi yüzünden, suyu da beraberinde götürmesi nedeniyle
oluştuğunu bildirmektedir.
Yapmış olduğu bu açıklama ile Fârâbî, Aristoteles fiziğini
eleştirerek düzeltmeye çalışmıştır. Ancak açıklama yetersizdir; çünkü
havanın neden doğal hacmine döndüğü konusunda suskun kalmıştır. Bununla
birlikte, Fârâbî'nin bu açıklaması, sonradan Batı'da Roger Bacon
tarafından doğadaki bütün nesneler birbirinin devamıdır ve doğa
boşluktan sakınır biçimine dönüştürülerek genelleştirilecektir.
|
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder